Obowiązkiem pracodawcy jest kierowanie pracowników na badania lekarskie tzw. badania profilaktyczne zarówno przed przystąpieniem do pracy, jak i w trakcie trwania stosunku pracy.
Dopuszczenie pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku może mieć poważne konsekwencje, dlatego też każdy kadrowiec musi zwracać uwagę na aktualność badań pracowników.
Dokładne wytyczne dotyczące badań medycyny pracy zwykle poznaje się na samym początku przygody z tematyką kadr i płac, podczas pierwszego roku studiów czy jako zagadnienie bazowe w trakcie realizacji kursów kadrowo-płacowych prowadzonych na platformach takich jak KursySzkolenia.Online, lub w państwowych i prywatnych placówkach edukacji wyższej.
Rodzaje badań medycyny pracy
Zgodnie z przepisami prawa wyróżnia się 3 rodzaje badań medycyny pracy. Są to badania wstępne, badania okresowe oraz badania kontrolne.
Badania wstępne są przeprowadzane przed przyjęciem konkretnej osoby do pracy. Dotyczą one zarówno nowych pracowników firmy jak i osób, które w trakcie zatrudnienia zmieniają stanowisko. Muszą być przeprowadzone również w przypadku ponownego przyjęcia pracownika na to samo stanowisko, jeżeli poprzedni stosunek pracy został rozwiązany przed trzydziestoma dniami lub wcześniej.
Kolejne badania medycyny pracy to badania kontrolne. Sprawdzają one zdolność pracownika do pracy po zwolnieniu lekarskim trwającym 30 dni lub więcej. Badani te obejmują zazwyczaj takim sam zakres, co badania wstępne i badania okresowe.
Ostatni rodzaj badań, to badania okresowe. Są to te badania, które muszą być powtarzane podczas zatrudnienia. Ich zakres powinien być taki sam, jak bada wstępnych i zależy od rodzaju wykonywanej pracy oraz związanego z nią ryzyka. Te czynniki decydują również o częstotliwości przeprowadzania badań.
Badani okresowe wykonujemy:
- co 2 lub 3 lata w przypadku pracowników narażonych na czynniki szkodliwe np. zapylenie, opary czy wysoką temperaturę,
- co 4 lata w przypadku osób wykonujących pracę przy komputerze,
- co 5 lat u osób, które wykonują prace biurowe bez konieczności częstego korzystania z komputera.
Zmiana pracy a badania medycyny pracy
Czy orzeczenie lekarskie o zdolności do pracy przestaje obowiązywać, kiedy pracownik zmienia miejsce zatrudnienia? Niekoniecznie. Przede wszystkim, pracodawcy są zwolnieni z obowiązku kierowania pracownika na wstępne badania lekarskie, jeśli był on zatrudniony w tej samej firmie na tym samym stanowisku lub na stanowisku o takich samych warunkach pracy. Kolejna umowa o pracę musi być zawarta w ciągu 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy.
Na badania wstępne nie muszą być też kierowane osoby, które w terminie nieprzekraczającym 30 dni zmieniły pracodawcę, ale podejmują pracę na tym samym stanowisku, o ile poprzednie badanie lekarskie wykazało brak przeciwwskazań do wykonywania pracy w określonych warunkach. W tym wypadku pracodawca decyduje czy chce powtórzyć badania.
Zmiana stanowiska pracy a badania lekarskie
Badania powinny być przeprowadzone u osób, które podejmują pracę na innym stanowisku, na którym występują inne czynniki zagrożeni. Niekiedy jednak zmiana stanowiska pracy ogranicza się do ujęcia inną nazwą dokładnie tego samego zakresu obowiązków. W tym przypadku wiążące są warunki pracy i związane z nimi czynniki ryzyka.
Przykładowo: jeśli w obu przypadkach jedyną okoliczność uciążliwą stanowi praca przy komputerze, pracodawca nie musi kierować pracownika na kolejne badania.
Może jednak wystąpić sytuacja odwrotna. Pracownik u nowego pracodawcy zostaje zatrudniony na tym samym stanowisku, jednakże w wyniku większej liczby obowiązków zostaje narażony na przynajmniej jeden dodatkowy czynnik uciążliwy. W tym wypadku, pracodawca musi wysłać tego pracownika na badania wstępne.
Badania wstępne
Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie do pracy przeprowadza lekarz medycyny pracy na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Powinno być ono wydawane w dwóch egzemplarzach – jeden z nich należy do lekarza, a drugi do osoby kierowanej na badania. Wskazane jest, by pracodawca posiadał kopie skierowania i przechowywał je w aktach osobowych pracownika wraz z orzeczeniem lekarskim.
Od 1 kwietnia 2015 roku obowiązuje określony wzór skierowania na badania lekarskie. Przed nowelizacją rozporządzenia dotyczącego badań lekarskich przepisy nie określały wzoru takiego dokumentu.
Skierowanie powinno zawierać:
- określenie rodzaju badania profilaktycznego (wstępne, okresowe czy kontrolne),
- nazwę stanowiska,
- w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – wskazanie stanowiska, na którym osoba ma być zatrudniona,
- opis warunków pracy, uwzględniający informację o występujących czynnikach niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynnikach uciążliwych i innych, wynikających ze sposobu wykonywania pracy.
Badania kontrolne
Jak wynika z art 229 § 2 k.p., pracodawca ma obowiązek skierować wszystkich pracowników na badania kontrolne w przypadku ich niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, jeżeli jest ona spowodowana chorobą. Badania kontrolne wykonuje się w celu sprawdzenia czy stan zdrowia pracownika pozwala na jego dalsze wykonywanie pracy na dotychczasowym stanowisku.
Badania okresowe
Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku zgodnie z terminem wskazanym w orzeczeniu lekarskim przez lekarza medycyny pracy. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić im okresowe badania lekarskie do pracy także:
- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z innymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
- po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
Lekarz, który przeprowadza badania profilaktyczne, może uznać za konieczne poszerzenie ich o badania dodatkowe, by dokonać prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika.
Zgodnie z przepisami kodeksu pracy okresowe i kontrolne badania lekarskie do pracy przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy pracownika. Za czas niewykonania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli musi dojechać na nie do innej miejscowości, przysługuje mu należność na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Mimo że rynek pracy się zmienia i coraz więcej pracodawców zaczyna zatrudniać i rekrutować pracowników zdalnie, regulacje dotyczące badań medycyny pracy pozostaję niezmienne. Zwykle w przypadku pracy zdalnej kandydat może wykonać badania w miejscu zamieszkania, bez konieczności dojazdu.
